1. Een zwembad is heel nat. Een archief is heel droog. Dit is misschien wel het grootste verschil tussen een zwembad en een archief.
2. In het zwembad vind je water, maar ook takjes, vliegjes en andere dingen die er per ongeluk in verzeild zijn geraakt. In het archief zijn deze elementen volkomen afwezig. Sterker nog, de gebruikers van het archief doen hun uiterste best om alle mogelijke vuiltjes en beestjes uit het archief weg te houden. Wat dat betreft lijken ze erg op de gebruikers van het zwembad. Zowel archief- als zwembadgebruikers achten het weghouden van vuiltjes en beestjes van het opperste belang. De ruimte die het archief dan wel het zwembad behelst dient vrij te blijven van vreemde smetten. Dit is misschien wel de grootste overeenkomst tussen het archief en het zwembad.
3. De twee belangrijkste doelstellingen van het zwembad zijn a) plezier en b) verkoeling. Het is de overtuiging van de meeste mensen – uitzonderingen daargelaten – dat je voor plezier doorgaans niet bij een archief hoeft aan te kloppen. Voor verkoeling echter ben je ook bij het archief aan het juiste adres. Vanwege de benodigde klimaatregulatie is het er vaak stervenskoud.
4. De twee belangrijkste doelstellingen van het archief zijn a) het verzamelen en beheren van collecties historisch materiaal en b) het toegankelijk maken van dit materiaal voor onderzoekers. Dit heeft werkelijk niets met een zwembad te maken.
5. In het zwembad zwemt men, of men watertrappelt, duikt of drijft. Van deze activiteiten is in het archief geen sprake; archiefbezoekers zitten meestal gewoon op een stoel. Toch vinden we enkele overeenkomsten in zegswijzen die zowel op het zwembad als op het archief van toepassing zijn. Enkele voorbeelden: ‘erin duiken’, ‘tot de bodem gaan’ en ‘verzuipen’ (in het water dan wel het materiaal).
6. In het archief bestudeert men oude bronnen teneinde meer te weten te komen over specifieke onderwerpen uit de geschiedenis. In het zwembad bestudeert men doorgaans weinig; hooguit de lucht, de omgeving of de eigen langdurig aan water blootgestelde en daardoor rimpelig geworden vingers. Beide vormen van bestudering kunnen tot ontdekkingen leiden, zij het ontdekkingen van zeer uiteenlopende aard. Over het verloop van de Tweede Wereldoorlog is in het zwembad zelden een belangrijke ontdekking gedaan.
7. Ook als het aankomt op de uitdossing van de zwembad- dan wel archiefbezoekers zijn de verschillen groot. Zwemmers dragen doorgaans vrij weinig; zij houden van naaktheid, en bedekken slechts hun geslachtsdelen en borsten met kleine lapjes kleding. Daarnaast brengen zij vaak attributen mee naar het zwembad, zoals een bal, een onderwaterbrilletje of een gigantische opblaasbare eenhoorn. Bij archiefgebruikers zie je dit soort attributen niet; hun instrumentarium komt vaak neer op een laptop, een potlood en een leesbril, dingen die in het zwembad van weinig nut zouden zijn. Archiefgebruikers houden niet van naaktheid. Zij dragen meer kleding, en dat is maar goed ook.
8. Tenslotte verdient de sociaalpsychologische toestand, die de zwembad- dan wel archiefbezoeker kenmerkt, nog enige aandacht, uiteraard in vergelijkend perspectief. Er is bij beide menssoorten sprake van een zwakke tot zeer sterke onderlinge solidariteit. Men maakt tegelijkertijd gebruik van het water dan wel het bronnenmateriaal, en dat schept een band. Toch is die band doorgaans sterker bij de gebruikers van het zwembad. Archiefgebruikers komen zelden in groepen, zoals zwembadgebruikers plachten te doen. Ook kunnen archiefgebruikers in tegenstelling tot zwembadgebruikers niet vaak op uitbundigheid, geestigheid of promiscuïteit worden betrapt. Toch schuilt er meer achter de archiefgebruiker dan de beeldvorming ons doet geloven: een archiefgebruiker kan soms zomaar óók een zwembadgebruiker zijn.